W Łanach Wielkich nie brakuje odniesień do kultu patrona. W miejscu, gdzie miał zatrzymać się św. Wojciech i nauczać okoliczną ludność, miało wytrysnąć źródło, aby zaspokoić pragnienie ludzi słuchających misjonarza. Źródło to istnieje po dziś dzień, posiada smaczną i zdrową wodę oraz bardzo zadbane otoczenie w formie naturalistycznego ogrodu wokół stawu i źródełka. To dzieło rodzin Kowalskich i Noconiów.

Tuż przed kościołem na postumencie znajduje się figura św. Wojciecha. Jest ona z 1695 r. i została przeniesiona w to miejsce z cmentarza na początku XX wieku. A w samym kościele – rzeźba drewniana w prezbiterium, złocona, z początku XVII wieku, stylizowana ludowo, określana fachowo jako romańsko-ludowa (głowa i ręce są duże, nieproporcjonalne w stosunku do korpusu). Drewniana, polichromowana, o wysokości 1,15 m znajduje się w prezbiterium nieco z boku, we wnęce. W wyciągniętych rękach święty trzyma wiosła.

Jest także relikwiarz z relikwiami patrona i obraz św. Wojciecha w ołtarzu bocznym. Widzimy na nim dojrzałego mężczyznę o poważnej twarzy, w biskupich szatach, trzymającego w jednej ręce wysoki krzyż i wiosło, a w drugiej – księgę Ewangelii. Ten olejny obraz malowany na płótnie znajduje się na zasuwie obrazu Matki Bożej z Dzieciątkiem (tempera na desce, pozłacany i posrebrzany), pochodzącego prawdopodobnie z końca XVI wieku.

Św. Wojciech to jedyny patron kościoła od początku obecności struktur parafialnych na tym terenie. Odpust jest obchodzony 23 kwietnia, z udziałem zaproszonego kaznodziei, odmawianiem specjalnych modlitw i litanii oraz ucałowaniem relikwii.

Słowiański męczennik

Św. Wojciech urodził się w rodzinie książąt Sławnikowiców, w czeskich Libicach, a wychowywał się w Magdeburgu, gdzie na cześć tamtejszego biskupa przyjął drugie imię – Adalbert, pod którym jest znany w literaturze średniowiecznej i na Zachodzie. Od 983 r. był biskupem Pragi, współpracował wówczas z wieloma wybitnymi osobistościami w Europie. Ok. 989 r. zrzekł się godności biskupa i wstąpił do klasztoru Benedyktynów na Awentynie. Gdy ponownie powrócił do Pragi, zasłynął m.in. z opieki nad ubogimi, więźniami, w tym muzułmańskimi. Wrogie mu stronnictwo zmusiło go do opuszczenia kraju. Cesarz Otton III zaproponował mu wówczas podróż na dwór Bolesława Chrobrego, gdzie zrodziła się myśl akcji misyjnej wśród pogańskich Prusów. Wiosną 997 r. bp Wojciech wyruszył ku ujściu Wisły, gdzie zabito go strzałami z łuku, odcięto głowę i wbito na pal. Naoczni świadkowie, towarzysze podróży, zdali relację z męczeńskiej śmierci Wojciecha. Chrobry wykupił ciało męczennika i uroczyście pochował w Gnieźnie, co dało początek tamtejszej metropolii w 1000 r. Uprzednio, w 999 r., Sylwester II dokonał kanonizacji Wojciecha.

Bolesław Chrobry maksymalnie wykorzystał sytuację, jaka powstała po śmierci hierarchy. Wcześniej jedynie cesarstwo prowadziło działania misyjne. Śmierć Wojciecha w czasie misji zorganizowanej przez Bolesława przydawała polskiemu księciu (później królowi) ogromnego prestiżu w oczach zachodnich chrześcijan.

Dobre tereny do życia i kultu

Patronat św. Wojciecha w Łanach Wielkich wskazuje na szczególnie starą metrykę kościoła, ale trzeba podkreślić, że parafia ta tworzyła się w obszarze starego osadnictwa. Na przełomie IX i X wieku Żarnowiec, czy raczej Stary Żarnowiec, był jednym z głównych ośrodków osadniczych północnego obszaru plemienia Wiślan. Pierwsze wzmianki odnaleziono w źródłach z 1098 r. w kronice Galla Anonima. Najwięcej danych pochodzi z dokumentów Bolesława Wstydliwego z XIII wieku – to m.in. informacje o istnieniu dworu książęcego, osady wczesnochrześcijańskiej z kościołem św. Wojciecha, targiem, karczmami, komorą celną. Kościół posiadał znaczne uposażenie, ludność służebną i wspólnotę kleryków. Został wzniesiony w miejscu dawnego kultu pogańskiego (nieopodal stał posąg Światowida).

Rozwój kultu św. Wojciecha łączył się z jego prawdopodobną obecnością w Łanach i popularnością Świętego po jego męczeńskiej śmierci i kanonizacji. W średniowieczu właśnie w Małopolsce powstało najwięcej kościołów pw. św. Wojciecha.

Kościół pełen zabytków

W dokumentach watykańskich kościół jest już wymieniany w 1255 r., co potwierdzają źródła polskie z 1257 r., mówiące nawet o jego rozkwicie. Za fundatorkę murowanego już kościoła (w miejsce poprzedniego, drewnianego) – datowanego na 1335 r. – uważa się Adelajdę, żonę Kazimierza Wielkiego. Z tamtego okresu pochodzą zachowane do dziś unikalne freski. Początkowo romańska budowla stała się po części gotycka, ale mimo tego nadal pozostaje wyjątkowym obiektem sakralnym i kulturowym. Z XIII wieku pochodzi gotyckie prezbiterium z absydą, przykryte sklepieniem żebrowym, zaś później kościółek został rozbudowany. Składa się z prezbiterium i nawy prostokątnej, szerszej od prezbiterium. Po III rozbiorze Polski (1795 r.) parafia utraciła większość terenów stanowiących zaplecze działalności świątyni, a po upadku powstania styczniowego grunty kościelne rozdano Rosjanom. Pomimo tych trudności wysiłkiem społeczności lokalnej dobudowano w 1815 r. boczną kaplicę, w 1889 r. – kolejną, a na początku XX wieku – neogotycki ołtarz.

Oryginalna i cenna w obecnym kościele pozostaje polichromia gotycka z XIV i XV wieku na ścianach i sklepieniu prezbiterium, w absydzie, na łuku tęczowym i częściowo w nawie. W absydzie – m.in. scena Sądu Ostatecznego z Chrystusem Tronującym. W nawie do unikatów należy wspomniany wcześniej motyw Dziesięciu Tysięcy z Góry Ararat. Jest tutaj także postać pielgrzyma, kamieniarza, kusznika, jak również tematyka pasyjna i martyrologiczna oraz wzory geometryczne i wici roślinne. Ta bogata polichromia została odkryta w 1962 r. Ponadto kościół posiada: portal gotycki bogato profilowany (XIII wiek), dwa późnobarokowe ołtarze boczne, neogotycki ołtarz główny drewniany (przeniesiony do bocznej kaplicy celem odsłonięcia fresków w prezbiterium) z obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem z końca XVI wieku, chrzcielnicę z XVII/XVIII wieku, barokową rzeźbę św. Pawła, późnobarokowy chór ze schodami, obrazy Drogi Krzyżowej i feretrony z XIX wieku, wreszcie liczne zabytkowe elementy drewniane świątyni.

Kościół jako zabytek wysokiej klasy jest pod opieką konserwatorską; jest regularnie poddawany renowacjom i remontom z wykorzystaniem programów pomocowych i funduszy zewnętrznych. Prowadzone także były prace archeologiczne.

Parafia liczy ok. 1250 osób, mieszkańcy utrzymują się głównie z produkcji rolnej. Parafię tworzą: Łany Wielkie, Łany Średnie, Łany Małe, Brzeziny, Małoszyce, Otola Mała. W Małoszycach znajduje się szkoła podstawowa.