Prezydent Andrzej Duda ustanowił 11 nowych Pomników Historii. Wśród takich obiektów jak Kopiec Kościuszki w Krakowie, zespół pocystersko-katedralny w Gdańsku Oliwie, stadnina koni w Janowie Podlaskim, zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły w Grudziądzu, dawny Pałac Biskupów i katedra w Kielcach, historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy w Sandomierzu, warzelnia soli wraz z Parkiem Zdrojowym w Ciechocinku, znalazł się zespół cerkiewny w Radrużu (powiat lubaczowski).

Stosowne rozporządzenia zostały wręczone przez prezydenta Dudę podczas uroczystości, która odbyła się 23 listopada br. w Pałacu Prezydenckim. – Uroczystość, dzięki ogromnemu wsparciu wicepremiera, ministra kultury prof. Piotra Glińskiego daje szansę zrealizowania tego wielkiego zamierzenia, jakie razem podjęliśmy – że na 100-lecie odzyskania przez Rzeczpospolitą niepodległości będzie 100 Pomników historii, czyli będzie 100 obiektów w Polsce wpisanych na tę ważną, prestiżową, istotną dla naszego dziedzictwa kulturalnego listę. Dotychczas lista ta liczyła 70 obiektów. Pomnik Historii to jedna z form ochrony zabytków o wyjątkowym znaczeniu dla historii i kultury Polski – powiedział prezydent Andrzej Duda.

Lista wybranych

Warto dodać, że formuła ta funkcjonuje od 1994 r. Ostateczną decyzję o wpisaniu zabytkowego obiektu na listę Pomników Historii podejmuje Prezydent RP. Obecnie na liście tej znajduje się np. Kraków, Biskupin – jako rezerwat archeologiczny, Częstochowa, dzięki Jasnej Górze, a także Grunwald, Wieliczka, czy Frombork.

Najcenniejszy w Polsce

W Rozporządzeniu Prezydenta RP czytamy: „Uznaje się za pomnik historii »Radruż – zespół cerkiewny», położony w Radrużu, w gminie Horyniec Zdrój, w województwie podkarpackim. Celem ochrony tego pomnika historii jest zachowanie ze względu na wartości historyczne, artystyczne, naukowe i krajobrazowe oraz autentyczność substancji, unikatowego w skali kraju zespołu cerkiewnego, stanowiącego materialne świadectwo tradycji artystycznych Kościołów wschodnich na ziemiach Rzeczypospolitej, którego dominantą jest drewniana świątynia o wysokiej klasy rozwiązaniach konstrukcyjnych, poziomie wykonawstwa oraz wystroju i wyposażeniu wnętrza. Obszar Pomnika Historii »Radyuż – zespół cerkiewny» obejmuje historycznie ukształtowaną przestrzeń zespołu cerkiewnego z cerkwią św. Paraskewy, dzwonnicą, cmentarzem przycerkiewnym, murem z dwiema bramami, kostnicą (tzw. domem diaka) oraz dwoma pobliskimi cmentarzami parafialnymi”.

Zdaniem fachowca

Z uzasadnienia dowiadujemy się, że wniosek dyrektora Muzeum Kresów w Lubaczowie Stanisława Piotra Makary został wcześniej zaopiniowany pozytywnie przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, a następnie zarekomendowany przez Radę Ochrony Zabytków przy Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Następnie minister kultury prof. Piotr Gliński wystąpił do prezydenta Andrzeja Dudy z wnioskiem o uznanie „Radruż –zespół cerkiewny” za Pomnik Historii.

– Zespół Cerkiewny w Radrużu należy do najcenniejszych i najpiękniejszych zabytków sakralnej architektury drewnianej na terenie Polski. Jego centralnym elementem jest cerkiew św. Paraskewy wzniesiona w końcu XVI wieku przez zawodowy warsztat ciesielski. Zaliczana jest do najstarszych drewnianych świątyń obrządku wschodniego. Powstała w konstrukcji zębowej, w układzie trójdzielnym. Wyróżnia się bogactwem detalu architektonicznego oraz najwyższym poziomem wykonawstwa. Wyjątkowy jest też wystrój wnętrza, na który składają się między innymi: XVII-wieczna figuralno-ornamentalna polichromia na ścianie ikonostasowej i w sanktuarium oraz ikonostas z 58 ikonami, w części sygnowanymi z XVII i XVIII wieku i dwa XVII-wieczne ołtarze boczne. Polichromię w Radrużu przypisuje się malarzom wywodzącym się z potylickiego ośrodka malarskiego, który rozwinął swoją działalność w I połowie XVII wieku, a badacze zaliczają je za jedno z najciekawszych osiągnięć sztuki Kościoła na pograniczu polsko-ruskim. W otoczeniu cerkwi na uwagę zasługują krzyże i nagrobki wykonane w ośrodku kamieniarskim w Starym Bruśnie – wyjaśnia dyrektor Muzeum Kresów w Lubaczowie Stanisław Piotr Makara. To dzięki staraniom placówki muzealnej kierowanej przez niego w Zespole Cerkiewnym przeprowadzone zostały prace konserwatorskie i porządkowe, by zespół odzyskał dawny blask. Powrócił ze składnicy zabytków ruchomym Zamku – Muzeum w Łańcucie ikonostas na swoje miejsce do radruskiej cerkwi.

Nie tylko do zwiedzania

Zespół Cerkiewny w Radrużu 21 czerwca 2013 r. został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jako jeden z 16 obiektów „Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat”. Stanowi filię Muzeum Kresów w Lubaczowie. Ten obiekt przeznaczony jest nie tylko do zwiedzania przez turystów, ale można w nim uczestniczyć w warsztatach, oglądać wystawy, posłuchać koncertów muzycznych.

Warto dodać, że w uroczystości w Pałacu Prezydenckim uczestniczyli: starosta lubaczowski Józef Michalik, wójt gminy Horyniec Zdrój Robert Serkis, dyrektor Muzeum Kresów Stanisław Piotr Makara i jego zastępca Barbara Woch, a także Podkarpacki Wojewódzki Konserwator Zabytków Beata Kot, kierownik Narodowego Instytutu Dziedzictwa Oddział w Rzeszowie Anna Fortuna-Marek, grekokatolicki ks. Jan Tarapacki, proboszcz cerkwi w Lubaczowie, dziekan przemyski.