Częstochowskie osiągnięcia w dziedzinie astronomii związane są przede wszystkim z osobą ks. Bonawentury Metlera. Upłynęły już 84 lata od męczeńskiej śmierci „wiejskiego proboszcza”, jak nazywał siebie skromnie ks. Metler.

Pionier

Był wybitnym uczonym, pokornym duchownym i twórcą częstochowskiego obserwatorium astronomicznego. Marzył o upowszechnianiu wiedzy astronomicznej wśród mieszkańców podjasnogórskiego grodu. Miało temu służyć obserwatorium umiejscowione w Parku Staszica, w budowli, która pozostała po zorganizowanej w 1909 r. częstochowskiej Wystawie Przemysłu i Rolnictwa.

W regionalnej gazecie Goniec Częstochowski opublikowano tekst Obserwatorium astronomiczne w Częstochowie, w którym czytamy: „Radni miasta, pojmując doniosłość tej sprawy ofiarowują kiosk «Zawiercie», gdzie po odpowiednich przeróbkach będzie urządzone obserwatorium”. Wojenna zawierucha zatrzymuje projekt ks. Metlera, ale już w 1923 r. w 450. rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika miasto oddaje do dyspozycji Popularnego Polskiego Towarzystwa Astronomicznego (nazwa dzisiejszego Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii) powystawowy pawilon w podjasnogórskim parku i wyznacza roczną subwencję na adaptację budynku. Placówkę otwarto w 1928 r. Na jej wyposażeniu znalazła się luneta ekwatoriał o obiektywie średnicy 11 cm i ogniskowej 204 cm. Podczas II wojny światowej optyka lunety była pieczołowicie przechowywana, a po wojnie została zrekonstruowana i nadal służyła do obserwacji. Po przejęciu obserwatorium przez Zakład Dydaktyki Fizyki i Astronomii Wyższej Szkoły Pedagogicznej (obecnie Uniwersytetu im. Jana Długosza) została przekazana do Zarządu Głównego PTMA.

Dzisiaj

– PTMA w naszym mieście działa od 95 lat. Utworzył je ks. Bonawentura Metler. Towarzystwo zrzesza ludzi zafascynowanych poznawaniem i badaniem wszechświata. Dysponujemy sprzętem astronomicznym do prowadzenia obserwacji i fotografowania: Słońca, planet, księżyców i planetoid, a także galaktyk i gwiazd, gromad gwiazd i mgławic. Prowadzimy pokazy zaćmień Słońca i Księżyca. Wygłaszamy prelekcje z astronomii w przedszkolach i szkołach. Od października do czerwca w każdą środę o godz. 19 zapraszamy do naszej siedziby każdego miłośnika astronomii, nauki, wszystkich ciekawych świata, by wzięli udział w naszych spotkaniach. Ostatnio organizujemy prelekcje z okazji 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika – przedstawia działalność częstochowskiego oddziału PTMA jego prezes Ryszard Rejment.

Według zapewnień Marka Nowaka, pracownika częstochowskiego planetarium, na spotkania w placówce przychodzą uczniowie szkół średnich, osoby pracujące, emeryci, a nawet pewien ksiądz interesujący się astronomią. – Kiedyś do planetarium przychodzili również rodzice z dziećmi – podkreśla i dodaje: – By uczestniczyć w naszych spotkaniach, nie trzeba dysponować wiedzą astronomiczną; absolutnie nie jest ona wymagana, wystarczy zamiłowanie. Można przyjść też „na próbę” i się przekonać, czy astronomia może się stać naszą pasją.

Towarzystwo zajmuje się także organizacją spotkań w gronie profesjonalistów. – Są zebrania, na których bywają zawodowi astronomowie. Odbywają się one w trybach mieszanych, bezpośrednio i na platformie Zoom, np. gdy zdarzy się wykład z Krakowa, z Wrocławia czy z Torunia – tłumaczy Marek Nowak i wskazuje na współpracę częstochowskiego oddział PTMA z innymi oddziałami w Polsce. – Gdy np. są odpowiednie warunki pogodowe, przy okazji częściowego zaćmienia Słońca, organizujemy pokaz dla wszystkich chętnych – wyjaśnia i dodaje: – Co pewien czas wyświetlamy filmy z zakresu astronomii, jej historii, a także z kosmologii. Są i takie, które traktują o „zanieczyszczeniu” nocnego nieba światłem wielkich miast. Są to pokazy popularnonaukowe, które prezentują wysoki poziom wiedzy na ten temat.

Nowocześnie i interesująco

W grudniu 2005 r. Rada Miasta na wniosek prezydenta Częstochowy przekazała pieniądze na zakup nowoczesnego, cyfrowego systemu planetaryjnego Digistar 3. Wielkie zasługi w zdobyciu tego profesjonalnego sprzętu i jego instalowaniu oddał ówczesny prezes częstochowskiego oddziału PTMA dr Bogdan Wszołek.

Zwiedzając planetarium, możemy obejrzeć m.in. doskonałej jakości zdjęcia Marka Nowaka, przedstawiające zaćmienia Słońca, które były widoczne 8 czerwca 2004 r. oraz 1 sierpnia 2008 r. w Nowosybirsku i wystawę poświęconą 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika. Częstochowskie planetarium funkcjonuje jako jednostka Wydziału Nauk Ścisłych, Przyrodniczych i Technicznych UJD. – Dodam tylko, że PTMA i planetarium – to dwie oddzielne instytucje – podsumowuje rozmowę Nowak.

Człowiek wiary i intelektu

Twórca częstochowskiej astronomii ks. Bonawentura Metler urodził się w 1866 r. we wsi Ciążeń k. Kalisza. W Kaliszu ukończył miejscowe gimnazjum, następnie podjął studia w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku oraz w Akademii Duchownej w Petersburgu. Potem wyjechał do Włoch, gdzie otrzymał święcenia kapłańskie.

W Rzymie interesował się architekturą i sztuką. Wziął udział w naukowej wyprawie na Ocean Indyjski, czego pokłosiem była praca naukowa o algach morskich. W międzyczasie biegle opanował języki: rosyjski, francuski, angielski i niemiecki. Do Polski powrócił w 1908 r. i zamieszkał u sióstr szarytek przy ul. Wieluńskiej w Częstochowie. Po wybuchu I wojny światowej wyjechał do USA, a po jej zakończeniu powrócił do Ojczyzny i objął probostwo w parafii w Garnku. Zachorował na grypę „hiszpankę” i wyjechał do Francji na leczenie. Po powrocie pełnił posługę proboszcza w Maluszynie, a następnie w Parzymiechach. Cały czas zajmował się astronomią, obserwując niebo i pełniąc funkcję prezesa Towarzystwa Przyjaciół Astronomii Oddziału Częstochowskiego. Dodatkowo jeszcze uczył astronomii w Gimnazjum im. H. Sienkiewicza w Częstochowie.

Na samym początku II wojny światowej Parzymiechy zostały zbombardowane przez Niemców, wielu żołnierzy Wehrmachtu poległo, a znaleziony przez najeźdźców teleskop (własnej konstrukcji ks. Metlera, który zaliczał się w międzywojennych latach do największych w kraju) uznany został za przyrząd do kierowania polską obroną wojskową. 2 września 1939 r. na plebanię wtargnęli żołnierze niemieccy, aresztowali ks. Metlera i jego współpracowników i wywieźli do Jaworzna k. Wielunia. Tam jeden z Niemców zastrzelił kapłana i jego towarzyszy niedoli. W 1945 r. zwłoki ks. Metlera przeniesiono na cmentarz w Parzymiechach, gdzie spoczywają do dziś.

Wszelkie informacje o działalności oddziału PTMA Częstochowa można znaleźć na stronie: www.czestochowa.ptma.pl oraz pod nr. tel. 660 512 210.