Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, zwana Jurą to obszar, na którym odwiecznie kształtujące się działania przyrody nierozłącznie scalają się z twórczymi poczynaniami człowieka. Nie ma na obszarze Polski krajobrazu, w którym zadziwiające formy stworzone przez przyrodę spłatałyby się w równie niezwykłą całość z nie mniej osobliwymi dziełami rąk ludzkich. Na całym obszarze Jury zachowały się zarówno tysiące skał - ostańców, jak i setki budowli najróżniejszych rodzajów: grodzisk, miast i zamków warownych oraz świątyń.
Wędrując jurajskim szlakiem od Ogrodzieńca do Pilicy, warto zwrócić uwagę na te malowniczo położone miejsca i ciekawe, m.in. pod względem sztuki sakralnej, obiekty.
Na marginesie warto zauważyć za Władysławem Tatarkiewiczem, że „sztuką kościelną” zwykło się nazywać tę, która służy kultowi i obejmuje kościoły oraz przedmioty, które w nich się znajdują. Termin „sztuka sakralna” bywa zazwyczaj używany w znaczeniu szerszym i obejmuje sztukę, która służy wierze także poza kościołem i kultem w ścisłym znaczeniu, np. grobowce na cmentarzu (są sztuką sakralną, ale nie kościelną). „Sztuka religijna” ma znaczenie jeszcze szersze i obejmuje także przedmioty, które są wytworem ducha religijnego, wiary, choćby nie służyły kultowi.

Ogrodzieniec

Jednym z takich miejsc, kojarzonym zazwyczaj tylko z zamkiem obronnym w Podzamczu, wybudowanym w otoczeniu białych ostańców, i fragmentami murów oraz charakterystyczną okrągłą wieżą zwieńczoną krnelażem, jest Ogrodzieniec wraz z pochodzącym z XVIII wieku kościołem parafialnym pw. Przemienienia Pańskiego. Pierwsze wzmianki o istnieniu parafii z 1346 r. pojawiają się w spisie parafii płacących świętopietrze. W połowie XVI wieku kościół przeszedł w posiadanie kalwińskich Bonerów i Firlejów, a następnie został zwrócony katolikom przez Mikołaja Firleja. Pierwotnie była to świątynia drewniana, którą zastąpiono murowaną i ukończono w 1787 r., a poświęcenia (konsekracji) w 1883 r. dokonał biskup kielecki Tomasz Teofil Kuliński. We wnętrzu na uwagę zasługuje m.in. zespół pięciu barokowych ołtarzy, a także ambona i chrzcielnica.
Przy kościele oprócz figury Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej z 1806 r. znajduje się ciekawy w swej kompozycji posąg Papieża Jana Pawła II siedzącego i odpoczywającego na skale. Komentarzem do tego są umieszczone tam słowa: „Ty jesteś skała i na tej skale zbuduję mój kościół” (Mt 16, 18). Ojciec Święty, ubrany w sutannę, lewą ręką wspiera się na lasce, a prawą trzyma uniesioną w geście pozdrowienia. Pomnik wykonał Jan Funek, a został ufundowany w „hołdzie czci i wdzięczności” przez parafian Ogrodzieńca. Odsłonięto go 6 sierpnia 2006 r.

Podzamcze

Innym wymownym miejscem związanym z mającą się ukazać na skale Matką Bożą jest sanktuarium Najświętszej Maryi Panny Skałkowej w Ogrodzieńcu-Podzamczu. Erygował je 20 maja 2002 r. biskup sosnowiecki Adam Śmigielski SDB, który tego samego dnia ukoronował również obraz Matki Bożej. Kult maryjny w Podzamczu datowany jest od 1818 r. Kaplica została wybudowana według projektu Marka Tondery i poświęcona 12 czerwca 2000 r.
Znajdujący się obecnie w kaplicy wizerunek Maryi z Dzieciątkiem Jezus nawiązuje do przedstawienia Czarnej Madonny. Z obrazem związana jest historia Tomasza Zabawy, któremu na skale ukazała się postać Maryi. W miejscu tym umieszczono czczony dziś obraz Matki Bożej, zwanej później Skałkową. Na odwrocie znajduje się napis: „W roku 1862 sprawiona przez Dziedzica Podzamcza Kozłowskiego, a odnowiona w roku 1881 przez W. Pachulskiego i Ludwika Wesołowskiego i Srokosza i Zielińskiego Ludwika Szaniawska, Wojciech Frycz emeryt sędzia pokoju”. Do czasu wybudowania obecnej kaplicy obraz wisiał na skale.

Biskupice

Udając się kilkanaście kilometrów w kierunku Pilicy, której nazwa pochodzi od nazwy rzeki, nie sposób pominąć miejsca szczególnej czci Maryi, jakim jest sanktuarium Matki Bożej Śnieżnej Opiekunki Rodzin w Pilicy-Biskupicach. Kościół został wybudowany w latach 1743-46 i poświęcony (konsekrowany) w 1747 r. przez biskupa krakowskiego Andrzeja Załuskiego. W wystroju wnętrza uwagę zwracają barokowe ołtarze oraz obrazy autorstwa Szymona Czechowicza. W 1946 r. biskup kielecki Czesław Kaczmarek ustanowił przy kościele klasztornym parafię pw. Najświętszego Imienia Jezus.
Sanktuarium Matki Bożej Śnieżnej erygowane zostało dekretem z 1 stycznia 2003 r. przez biskupa sosnowieckiego Adama Śmigielskiego. Uroczysta koronacja łaskami słynącego wizerunku, dla którego korony poświecił Jan Paweł II 19 sierpnia 2002 r. w Kalwarii Zebrzydowskiej, miała miejsce 15 czerwca 2003 r. i dokonał jej biskup diecezjalny. Datowany na XVII wiek obraz jest darem Marii Józefy z Wesslów Sobieskiej i uważa się go za jedną z najstarszych kopii rzymskiego wizerunku Salus Populi Romani (Wybawienie Ludu Rzymskiego).
Wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus należał początkowo do biskupa kamienieckiego Augustyna Wessla. Obraz ten ofiarował swej siostrze Marii Józefie z Wesslów Sobieskiej, która przekazała go w 1753 r. Franciszkanom. Maryja ukazana w typie tzw. Salus Populi Romani (Wybawienie Ludu Rzymskiego) nawiązuje do przedstawienia z Bazyliki Sancta Maria Maggiore (Matki Bożej Większej) w Rzymie. Rzymski obraz Matki Bożej zwanej Śnieżną posiada wyraźne cechy bizantyjskie, o czym świadczą znajdujące się na nim litery greckie. Uznawany jest za cudowny, gdyż, według powszechnego przekonania, ratował mieszkańców Rzymu podczas licznych klęsk i niebezpieczeństw. Stał się prototypem dla wielu innych obrazów, które naśladują to przedstawienie. Z tytułem Matki Bożej Śnieżnej wiąże się legenda opowiadająca o patrycjuszu Janie i papieżu Liberiuszu, którym we śnie ukazała się Maryja, nakazując budowę kościoła w miejscu, które im wskaże. Pomimo upałów 5 sierpnia 352 r. Wzgórze Eskwilińskie pokryło się śniegiem i tam wybudowano świątynię.

Pilica

Oprócz franciszkańskiego klasztoru Pilica słynie przede wszystkim z obchodzącej w tym roku 600-lecie istnienia prokolegiaty św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty. Jak dowiadujemy się z historii, miejscowość prawa miejskie otrzymała najprawdopodobniej w 1393 r. (utracone w 1869 r. i odzyskane w 1994 r.). Pierwotny kościół pw. św. Piotra pełnił funkcję parafialnego do 1409 r., kiedy to parafię przeniesiono do nowo wybudowanej świątyni, która obecnie zawiera w sobie relikty pierwotnego, jednonawowego, gotyckiego kościoła. Do dziś z tego okresu zachowało się wielobocznie zakończone prezbiterium, z typowym żebrowym sklepieniem, zakrystia i kaplica św. Anny (zbudowana przez Stanisława Pileckiego przed 1559 r.). Nie wiemy dokładnie, kiedy poświęcono świątynię. Przypuszcza się, że dokonał tego biskup krakowski Piotr Wysz (1392-1412) lub jego sufragan - biskup Zbigniew z Łapanowa. W wyniku przebudowy w kolejnych stuleciach budowla nabrała cech barokowych. Wnętrze ozdobione bogatymi dekoracjami i formami ornamentalnymi, kryje wiele zabytków wszystkich historycznych stylów, w których wykonane są m.in. liczne ołtarze, stalle czy ambona.
Podziwiając teren Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, możemy niezaprzeczalnie stwierdzić, że w tym jednym widoku zawiera się ogromna historyczna perspektywa. Ona to, jak mówili starożytni, niby otwarta księga „podana jest nam do czytania i pod rozwagę”. A jak mówił papież Paweł VI na spotkaniu z artystami w 1965 r.: „Świat, w którym żyjemy, potrzebuje piękna, by nie pogrążyć się w rozpaczy. To właśnie piękno, podobnie jak prawda, daje sercu człowieka radość”.

tzmarzły@wp.pl